Motor ve Araç Tekniği

MOTORUN TANIMI VE ÇALIŞMA PRENSİPLERİ

Motor, yakıttan elde ettiği iş enerjisini mekanik enerjiye çeviren makinelerdir. Yakıt türlerine göre motorlar; Dizel, Benzinli ve LPG’li olarak ayrılır.

  • Benzinli motorun yakıtı benzin,

  • Dizel motorun yakıtı mazot (motorin),

  • LPG’li motorun yakıtı ise LPG gazıdır.

Silindir Diziliş Şekline Göre Motorlar

  • Sıra tipi

  • V tipi

  • Yıldız tipi

  • Boksör tipi

Soğutma Sistemine Göre Motorlar

  • Su soğutmalı

  • Hava soğutmalı

Yanma Sistemine Göre Motorlar

  • İçten yanmalı

  • Dıştan yanmalı

Araçlardaki motorlar genellikle içten yanmalı motorlardır. İçten yanmalı motorlar mazot, benzin veya motorin yakarlar.

Çalışma Zamanlarına Göre Motorlar

  • İki zamanlı

  • Dört zamanlı

Benzinli Motorlarda Ateşleme

Benzinli motorlarda ateşleme, sıkıştırılmış benzin-hava karışımının buji ile ateşlenmesiyle gerçekleşir.
Dört zamanlı motorlarda çalışma sırası:

  1. Emme

  2. Sıkıştırma

  3. Ateşleme (veya genleşme, iş zamanı)

  4. Egzoz

Dizel motorlarda yakıt olarak mazot kullanılır; bu yakıt enjektörlerden püskürtülerek ateşlenir. Katalitik konvertör kullanılan araçlarda ise kurşunsuz benzin tercih edilir.

MOTORUN PARÇALARI

Motorun temel parçaları şunlardır:

  • Marş motoru

  • Piston

  • Segman

  • Piston kolu

  • Silindir kapağı

  • Subap kapağı

  • Emme manifoltu

  • Egzoz manifoltu

  • Silindir gövdesi

  • Silindir gömleği

  • Karter

  • Conta

  • Külbütör

  • Emme supabı

  • Egzoz supabı

  • Supap iteceği

  • Krank mili

  • Kam mili

  • Volan dişlisi

  • Eksantrik dişlisi

Dizel motorlarda ayrıca:

  • Mazot pompası (enjeksiyon pompası)

  • Enjektör bulunur.

Benzinli motorlarda ayrıca:

  • Karbüratör

  • Benzin pompası

  • Buji

  • Distribütör

  • Bobin vardır.

ATEŞLEME SİSTEMİ

Benzinli motorların ateşleme sisteminin önemli parçaları:

  • Akü

  • Kontak anahtarı

  • Endüksiyon bobini

  • Distribütör

  • Buji

  • Platin takımı (distribütör içinde)

  • Alçak ve yüksek gerilim kabloları

  • Kondansatör

  • Tevzi makarası

Buji, motorun ateşlemesini sağlar. Distribütör ise bobinden gelen yüksek voltajı bujilere dağıtır, platin ve meksefe yardımıyla yüksek voltaj oluşumunu sağlar, tevzi makarasıyla elektrik dağıtımını düzenler.

Endüksiyon bobini, aküden gelen voltajı 15.000 – 25.000 volta yükseltir.

Motor çalışmazken kontak açık unutulursa platin veya bobin zarar görebilir.

Motorun belli bir kilometreden sonra bazı parçaları (platin, buji gibi) değiştirilmelidir.

YAKIT SİSTEMİ

Benzinli Motor Yakıt Sistemi Parçaları

  • Yakıt deposu

  • Yakıt pompası

  • Yakıt göstergesi

  • Karbüratör

  • Hava filtresi

  • Emme manifoltu

Dizel Motor Yakıt Sistemi Parçaları

  • Yakıt deposu

  • Besleme pompasi

  • Mazot filtresi

  • Enjeksiyon pompasi

  • Enjektör

  • Isıtma (kızdırma) bujileri

  • Yakıt göstergesi

Hava filtresi, karbüratöre giren havayı süzer ve sessiz emiş sağlar. Tıkanmasını önlemek için basınçlı hava ile temizlenmelidir.

Karbüratör sadece benzinli motorlarda bulunur ve benzin-hava karışımını ayarlar. Karbüratörün karışım oranı yaklaşık 1/15’tir.

Jinkle devresi, soğuk havalarda motorun çabuk çalışmasını sağlar ve karbüratörde bulunur.

YAĞLAMA SİSTEMİ

Yağlama sisteminin parçaları:

  • Karter-yağ pompası

  • Filtre

  • Gösterge

  • Seviye çubuğu

  • Yağ kanalları

Motor yağının görevleri:

  • Sürtünmeyi azaltmak

  • Aşınmayı önlemek

  • Silindir-segman boşluğunu doldurup sızdırmazlığı sağlamak

  • Soğutmaya yardımcı olmak

  • Aşınmadan kaynaklanan pislikleri temizlemek

Karter, motor bloğunun altını kapatır ve yağa depoluk yapar.

Yağ seviyesi yağ çubuğu ile ölçülür; seviye çubuğundaki iki çizgi arasında olmalıdır.

Motor yağı değişimi motor sıcak iken yapılmalıdır.

SOĞUTMA SİSTEMİ

Su soğutma sisteminin parçaları:

  • Radyatör

  • Vantilatör

  • Devirdaim pompası

  • Termostat

  • Hararet (ısı) göstergesi

  • Hararet (ısı) müstiri

  • İlave su kabı

  • Fan motoru

Radyatör soğutma suyunu depolar; altında su boşaltma musluğu vardır. Termostat motorun çalışma sıcaklığını sabit tutar.

Devirdaim pompası vantilatör kayışından hareket alır ve radyatördeki suyu motor kanallarına gönderir.

Hava soğutmalı motorlarda radyatör ve su pompası yoktur.

Vantilatör kayışı V şeklindedir ve gerginliği 1-1,5 cm civarında olmalıdır.

Motorun aşırı ısınması; radyatör petek tıkanıklığı, su azalması, vantilatör kayışı gevşekliği, termostat arızası gibi nedenlerden olabilir.

MARŞ SİSTEMİ

Marş sistemi motoru ilk hareket ettirir. Parçaları:

  • Akü

  • Kontak anahtarı

  • Marş motoru

  • Volan dişlisi

Marşa basıldığında marş motorunun dişlisi volanın dişlileriyle kavrar ve motoru döndürür.

ŞARJ SİSTEMİ

Şarj sistemi; motor çalıştığında aracın elektrik ihtiyacını karşılar ve aküyü şarj eder.

Parçaları:

  • Alternatör

  • Konjektör (regülatör)

  • Şarj lambası

  • Vantilatör kayışı

Alternatör, krank mili kasnağından mekanik enerji alarak elektrik enerjisi üretir.

AYDINLATMA VE İKAZ SİSTEMİ

Aydınlatma sisteminde:

  • Sigortalar

  • Kablolar

  • Farlar

  • Park lambası

  • Sis lambası

  • Plaka lambası

  • Gösterge lambası

  • İç aydınlatma lambası

  • Bagaj aydınlatma lambası bulunur.

İkaz sisteminde:

  • Sinyaller

  • Fren ikaz lambaları

  • Geri vites lambası

  • Korna yer alır.

GÜÇ AKTARMA ORGANLARI

Sırasıyla:

  • Debriyaj

  • Vites kutusu

  • Şaft

  • Diferansiyel

  • Akslar

  • Tekerlekler

Diferansiyelin görevi, gücü artırmak, gelen hareketi 90 derece kırmak, akslar aracılığıyla tekerleklere iletmektir. Ayrıca virajlarda içteki tekerleği daha az, dıştaki tekerleği daha fazla döndürerek rahat dönüş sağlar.

Debriyaj, motor ile vites kutusu arasındaki bağlantıyı keserek vites değişimini sağlar.

LASTİKLER

Lastikler her 6 ayda veya 10.000 km’de bir yer değiştirilmeli, balansları kontrol edilmelidir.

Lastiklerin hava basıncı uygun olmalıdır; az basılırsa orta kısımdan aşınır ve araç titrer.

Kar lastiği kullanımı ve zincir takılması karlı havalarda önemlidir.

FRENLER

Araçta üç tip fren vardır:

  • Motor freni (kompresyon freni)

  • Ayak freni

  • El freni

Ayak freni tipleri:

  • Kampanalı fren

  • Disk fren

Frenler her zaman kontrol edilmeli, fren hidroliği eksik olmamalıdır.

ÖN DÜZEN SİSTEMİ

Ön düzen sistemi; tekerleklerin doğru yönlenmesini ve süspansiyon sistemini sağlar.

Parçaları:

  • Amortisör

  • Rotiller

  • Rot kolu

  • Salıncak

  • Viraj demiri